Gdy w połowie XV wieku rozpadła się sławna Złota Orda, część Tatarów osiedliła się na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Potocznie nazywano ich w ten czas Lipkami, ponieważ tak też w języku tureckim zwana była Litwa. Obywatelami polskimi, zostali dopiero po Unii Lubelskiej, a w roku 1679 w zamian za niewypłacany żołd, sejm w Barze nadzielił Tatarów ziemią. Były to miedzy innymi wsie Kruszyniany, Bohoniki i Drahne. Liczne przywileje, którymi cieszyli się Tatarzy pozwalały im zachować swoją wiarę, kulturę oraz budować meczety. Ale żeniąc się, musieli już przyjąć polskie nazwiska.
W piękny jesienny dzień (07.10.2022r) odwiedzam "Szlak Tatarski"
Szlak Tatarski - Bohoniki
Znajduje się niespełna 8 km od Sokółki, a tu znajduje się jeden z dwóch zabytkowych meczetów na terenie Polski, oraz wciąż funkcjonujący cmentarz - mizar.
Meczet w centrum wsi, pochodzi z drugiej połowy XIX wieku. Powstał niemalże na planie kwadratu i jest przykryty kopertowym dachem, a jego szczyt wieńczy mała sześciokątna wieżyczka zakończona półksiężycem. Wnętrze świątyni, tradycyjnie jest podzielone na dwie części - większa sala przeznaczona jest dla mężczyzn, a mniejsza, oddzielona drewnianym przepierzeniem wraz z firanką jest dedykowana dla kobiet. W głównej sali znajduje się mihrab czyli nisza w ścianie meczetu, wskazująca Mekkę oraz mimbar, pełniącą rolę ambony z której duchowny wygłasza kazanie - hutba. Na ścianach wiszą liczne zdobione fragmenty wersetów Koranu. Świątynią opiekuje się Pani Eugenia Radkiewicz. Bilet wstępu kosztuje 5 zł. Opowieści Pani Eugenii trwają około 10-15 minut.
Cmentarz w Bohonikach
Tuż za wsią, po lewej stronie w leśnym zagajniku znajduje się muzułmański cmentarz, czyli mizar. Najstarsza mogiła wraz z inskrypcją pochodzi z 1796 roku. Tradycyjne tatarskie nagrobki charakteryzują się dwoma kamieniami nagrobnymi. Większy z nich jest zlokalizowany u szczytu głowy. Co może nas zaskoczyć to to, że inskrypcja zmarłego nie znajduje się na froncie, a na jego plecach. Tak, by anioły lepiej ją widziały. Mniejszy kamień nagrobny umieszcza się natomiast u stóp zmarłego. Grób jest otoczony trzema rzędami drobniejszych kamyków, a ich ilość w każdym rzędzie bezwzględnie musi być nieparzysta. Ponadto ciało układa się tak by głowa nieboszczyka była zwrócona do Mekki. Obecnie niestety, mogiły swoim wyglądem coraz bardziej przypominają chrześcijańskie. I co ciekawe, na niektórych odnajdziemy fotografie zmarłych, co nie jest praktykowane w Islamie.
Szlak Tatarski - Kruszyniany
O ile kształt meczetu w Bohonikach ma wyraźne wpływy prawosławia, to meczet w Kruszynianach już bardziej przypomina katolicką świątynie. Jest też starszy, większy i zbudowano go nie na kwadracie a na planie prostokąta. Posiada dwie wieże i mały minaret. Natomiast wnętrze jest prawie takie samo jak w Bohonikach. Przewodnikiem i opiekunem świątyni jest charyzmatyczny Dżemil Gembicki, a jego opowieści są długie i niezmiernie ciekawe.
Podczas drugiej wojny światowej mieścił się tutaj niemiecki szpital polowy. W budynek trafiła bomba, która szczęśliwie nie wybuchła.
Co ciekawe, w roku 2010 meczet w Kruszynianach odwiedził książe Karol, który wysłuchał historii Tatarów w Polsce a następnie w nieodległej Tatarskiej Jurcie skosztował tatarskich potraw i obejrzał występ tatarskiego zespołu "Buńczuk".
Na koniec spróbowałem oryginalne tatarskie jadła (pyszne kołduny z rosołem) w Tatarskiej Jurcie prowadzonej przez Dżennetę Bogdanowicz.
